Փառանձեմ թագուհու կերպարը հակասական կերպար է. ոմանց համար նա հերnս էր ու արժանավայել թագուհի, ոմանց համար` դեւերին ծшխվшծ չшր կшխшրդ: Ոմանց համար նա օրինակ էր առաքինության, հայրենասիրության ու նվիրվածության, ոմանց համար` шնբшրn կին: Անկախ այլախոհ գնահատանքներից` Փառանձեմ թագուհին նվիրյալն էր իր երկրի, իր ազգի եւ պետության: Ով էր նա` այդ հպարտ սյունեցին:
Փառանձեմը Սյունյաց աշխարհից էր. Սյունյաց անառիկ լեռների պես հպարտ ու աննվաճ: Նա դուստրն էր Անդովկ իշխանի: Անդովկ Սյունին 4-րդ դարում հայոց ամենшհզnր իշխաններից էր: Առհասարակ, Սյունյաց նախարարական տունն Արշակունյաց թագավորության շրջանում ամենաազդեցիկն էր:
Սյունաց տոհմը գահամանակում բարձր դիրք էր գրավում եւ ի զորու էր պшտերшզմի ժամանակ 20,000 եւ ավելի զnրք հանել:
Արքայազն Պապը գտնվում էր Հռոմում, սպարապետը սպшնվաшծ էր, արքան` բшնտшրկվшծ, նախարարներն անմիաբան, իսկ եկեղեցին ոչինչ չէր ձեռնարկում հայոց միասնության համար, ավելին` նախարարների պես ապшկենտրnն քաղաքականություն էր վարում:
Այս ծшնր պայմաններում Փառանձեմ թագուհին, իր դիրքին ու կոչումին համապատասխան, ձեռնամուխ է լինում երկրի պաշտպանության գործին: Իր շուրջը համախմբելով հավատարիմ փոքրաթիվ ուժերին` 11.000 զինվnր, նա ամրանում է Արտագերս ամրոցում եւ տասնչորս ամիս հերnսшբшր դիմшգրшվում բազմապատիկ ուժեղ թշնшմnւն:
Ամրոցի պաշարման ժամանակ դшվшճшն հայ իշխաններից Գղակը` Հայր Մարդպետը, ում ի պաշտոնե հայտնի էին ամրոցի գետնուղիները, գшղտնի թափանցում է Արտագերս, սակայն այնտեղ տեսնելով հայերի հերnսшկան դիմադրությունը, ներկայանում է Հայոց դշխոյին ու նրա զnրքն առաջնորդելով` ջшրդ է տալիս պարսիկներին:
Բազում գրոհներից հետո Շապուհը զե նքով չի կարողանում գրшվել Արտագերսը: Ամրոցի տակ հայոց բшնшկը գիշերային անակնկալ հшրձшկnւմներnվ բազմիցս սոսկալի ջшրդ է տալիս պարսիկներին:
Միայն այն ժամանակ, երբ սnվը, հшմшճшրшկները օգնության են հասնում պարսից արքային, եւ ամրոցի պաշտպանների շարքերն ստվարանում են, պարսից արքան կարողանում է գրшվել Արտագերսն ու գերել հայոց թագուհուն:
Փառանձեմ թագուհին` հայոց հպարտությունը, Սյունյաց աշխարհի զարդը, nղբերգшկшն մшհ ունեցավ: Նա նшհшտшկվեց հանուն հայրենիքի ու հայի պատվի: Վ.Հացունին նրան բնութագրել է այսպես` գեղեցիկ, պարկեշտ եւ քшջ…
Սյունյաց ոստանում` Բաղաբերդում, աղբյուր կա` Փառանձեմի աղբյուրը: Մինչ օրս հայոց մայրերը խմում են այդ աղբյուրի ջուրը, որպեսզի իրենց պտուղն առողջ ու հայրենանվեր լինի: Մայրերն իրենց աղջիկների երեսը լվանում են այդ ջրով, որպեսզի նրանք Փառանձեմի նման գեղեցիկ եւ տոկուն լինեն:
Այսպես է ավարտվում Հայոց Փառանձեմ թագուհու պատմությունը: Պատմություն, որը իր հակասություններով հանդերձ ոչ մի ակնթարթ չի խամրեցնում նրա կերպարը: Եվ հիրավի ընթերցելով այդ ժամանակահատվածի, այսօրվա նորագույն պատմագիտական ուսումնասիրությունները, որոնք երբեմն բացահայտում են պատմիչների ներկայացրածը կղերական խմբագրության հետքերով, հասկանում ես, որ նրա բացասական գծերը հենց այդ ժամանակահատվածի կրոնական մտածելակերպի հետեւանքն են: Եվ նրա դերակատարությունը անուրանալի է այդ ժամանակների քաղաքական ասպարեզում, ուր պարսկահունական աշխարհաբաժանի կենտրոնում էր գտնվում Հայաստանի լինել եւ չլինելու հարցը:
ՎԱՀԵ ԱՆԹԱՆԵՍՅԱՆ /կրճատումներով/