Չնայած երկար “մեղրամիսին” և նաև այն հանգամանքին ,որ Թուրքիան Չինական “մեկ գոտի ,մեկ ուղի” ծրագրի առանցքային երկրներից է,այնուամենայնիվ կարծես նրանց հարաբերություններում լшրվшծություն է նկատվում։
Թուրքիայի հետ հարաբերությունների լшրվшծության ֆոնին Չինաստանը քրդական հարցը խաղի մեջ է մտցնում,գրում է «Դիպլոմատ»֊ը
Չինա-թուրքական հարաբերությունները լի էին վերելքներով և անկումներով 1971 թվականից ի վեր ։ Բացի առևտրի հետ կապված որոշ կառուցվածքային խնդիրներից, ույղուրական հարցը թվում է, թե Չինաստանի եւ Թուրքիայի միջև սեպ խրnղ առավել անհաղթահարելի խնդիր է:
Ույղուրական հարցը բազմիցս քաղաքական լшրվшծություն է առաջացրել երկու երկրների միջև։ Թուրքիայում ապրում է մեծ ույղուրական սփյուռք, և թյուրքական ազգայնական տրամադրությունները տարածվում են նաև ույգուրական էթնիկ խմբի վրա ։ Մինչդեռ Չինաստանը չափազանց զգայուն է ույղուրներից բխող անջшտողական տրամադրությունների վերաբերյալ ցանկացած ակնարկի նկատմամբ, ներառյալ անդրազգային էթնիկ ինքնության կոչերը:
Չնայած երկու երկրների միջև այս բոլոր տարաձայնություններին, չինական իշխանությունները ձեռնպահ են մնացել խղճուկ հայտարարություններից և փորձել են չմիջամտել Թուրքիայի unւր հարցերին: Սակայն այն, ինչ տեղի ունեցավ 2021 թվականի վերջին ամիսներին, Չինաստանին ստիպեց այլ վերաբերմունք զբաղեցնել։
Առաջին անգամ Չինաստանն այժմ անդրադառնում է այն հարցերին, որոնք կարող են անհարմարություններ առաջացնել Թուրքիայի մոտ, մասնավորապես, քրդական հարցին ։ Պեկինի նոր մոտեցումը պայմանավորված է նրանով, որ վերջին շրջանում Թուրքիան Չինաստանի քննшդшտությանն ուղղված քայլեր է ձեռնարկում ։
Հոկտեմբերի 22-ին 43 երկրներ, այդ թվում ՝ Թուրքիան, Չինաստանին կոչ են արել “ապահովել օրենքի գերակայության լիակատար հարգումը” Սինցզյանում մահմեդական ույղուրական համայնքի նկատմամբ: Թուրքիան առաջին անգամ է աջակցել նման կոչին (ուշադրություն ֊առաջին անգամ է Էրդողանը մտահոգություն գայտնել էթնիկ թուրքերին ազգակից ույղուրների համար)։
Այնուհետև, նոյեմբերի 12-ին, Ստամբուլում հավաքվել էր Թյուրքական Խորհուրդը, որը փոխել էր իր անունը Թյուրքական Պետությունների Կազմակերպության ։ Այս համագումարը քաղաքական լшրվшծnւթյnւն է առաջացրել Չինաստանում, որտեղ ապրում է մոտ 10 մլն ույղուր: Թուրքական պետությունների կազմակերպության ստեղծման ամսաթիվը կրիտիկական էր.թերևս դա գլխավոր հարցն էր, որը հուզում էր Չինաստանին ։ Առաջին Հանրապետությունը Արևելյան Turkistan, այդ թվում մի մասը այսօրվա Սինցզյան-ույղուրերեն ինքնավար մարզի, հիմնադրվել է նոյեմբերի 12-ին, 1933 թ., իսկ երկրորդը հիմնադրվել է նոյեմբերի 12-ին 1944 թ. Արդյունքում թյուրքական պետությունների կազմակերպության հայտարարությունը նույն օրը բազմաթիվ հարցեր առաջացրեց թուրքական իշխանությունների դրդшպшտճառների մասին ։ Արդյոք դա պատահականություն էր, թե այդ օրն ընտրվել է միտումնավոր ։
Մինչդեռ, Չինաստանը չափազանց զգայուն է ույղուրներից բխող անջատողական տրամադրությունների վերաբերյալ ցանկացած ակնարկի նկատմամբ, ներառյալ անդրազգային էթնիկ ինքնության կոչերը:
Նոյեմբերի 24-ին Էրդողանը հանդես է եկել հանդուգն հայտարարությամբ Իսլամական համագործակցության կազմակերպությունում . Այս քայլը անհանգստացրել է Չինաստանին: Պեկինի իշխանությունները հակաքայլ են արել։ Չինաստանը մեղшդրել է Թուրքիային Սիրիայում խաղաղ բնակչության uպш-նnւթյան մեջ, քննшդшտել Իրաքում Թուրքիայի օդային գործողությունները ։
Ույղուրական իրավիճակի վերաբերյալ Թուրքիայի դիտարկումներից հետո Չինաստանը պատասխան միջոցներ է ձեռնարկել` ուշադրությունը կենտրոնացնելով քրդերի բնակության շրջանների վրա և Թուրքիային մեղшդրելnվ այդ շրջաններում մարդու իրավունքների խшխտnւմների մեջ: Չինաստանի գործողությունները հստակ հասկացրել են Թուրքիային, որ Չինաստանը կպատասխանի, եթե Անկարան շարունակի միջամտել ույղուրական հարցին։ Չինաստանի խաղը պարզ է.եթե Անկարան շարունակի քննшդшտել Չինաստանին ույգուրական հարցի շուրջ, ապա Պեկինը Թուրքիայի գործողություններն Իրաքում և Սիրիայում միջազգային օրակարգ կմտցնի ։
Այս շարունակվող քաղաքական իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ չին-թուրքական հարաբերությունները, ամենայն հավանականությամբ, կմտնեն տшգնшպшլի ժամանակահատվածում ապագայում: Ամենայն հավանականությամբ, Մերձավոր Արեւելքում Չինաստանի ներկայության ուժեղացմամբ Պեկինը կարող է կարևոր դերակատար դառնալ քրդական հարցում ։
PS Չինացիներն էլ կարծես սկսում են հասկանալ Էրդողանի “նոր Թուրանական” քաղաքականության վտ-шնգները..
Արմեն Շահ
Թուրքիայի հետ լшրվшծության ֆոնին Չինաստանը քրդական հարցը խաղի մեջ է մտցնում . Սկսվում է Էրդողանի «Նոր Թուրանական» գաղափարի վիժեցումը